سی دی
IRAN TRIZ
قابل توجه اساتید، دانشجویان، خبرگان، مخترعان و علاقمندان
فراگیری نوآوری و خلاقیت.
TRIZ عصاره اندیشه مخترعان جهان است
که در قالب اصول و ابزارهای قابل یادگیری تهیه و تدوین شده است!
٠٩١٢۵۴۵٧٨٢۵
اولین سی دی با مطالب گسترده به زبان فارس و لاتین شامل فیلم و
انیمیشن در زمینه نوآوری نظام یافته (TRIZ).
عارفانه ۱
بنام خدا
در این وبلاگ در رابطه با بکارگیری چهل اصل نوآوری نظام یافته (TRIZ )در عارفانه های عارفان ایرانی می پردازیم.
TRIZ (نظریه حل خلاقانه مساله یا نوآوری نظام یافته ) یکی از موثرترین روشهای توسعه نوآوری است . TRIZ ازشناسایی تضادها به عنوان موقعیتهایی برای بهبود و تصحیح فرآیند طراحی استقبال می کند.
عرفان گونه ای گریختن از جهان بیرون و پیوستن به جهان درون است!
عرفان نیز پنگاهی است در برابر تضادهای درونی بشر و عارفان بزرگ با خلاقیت های درونی خود راه حل های خلاقانه ای را برای نجات بشر ارائه نموده اند.
اینگونه عارفانه ها همانند آبی است که بر آتش دل شوره های زندگی روزمره ی ما بپاشند! دلتنگی های ناگزیرِ زمانه را مرهمی است و هزاران درد بی درمانِ ما را درمان!
در این راستا برآنیم که مفاهیم بلندِ عارفانه ها را در قالب های نوشتاریِ کوتاه بر پایه اصول چهل گانه و خلاقانه TRIZ بیان نماییم.
آنگونه که تئوری حل خلاقانه مسئله یا نوآوری نظام یافته (TRIZ) در پی حل تناقضات فنی است تا یک مسئله را به روش خلاقانه و مبتکرانه و بطور ایده آل حل نماید؛ از اصول این تئوری که مهمترین اختراع قرن بیستم است، یاری گرفته ایم تا عارفانه های کوتاه از عارفان بزرگ ایرانی نظیر: شمس تبریزی، بایزید بسطامی، منصور حلاج، ابوسعید ابوالخیر و ابوالحسن خرقانی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و ببینیم که عارفان ما بر اساس اصول خلاق TRIZ که عصاره اندیشه های مخترعات جهان است چگونه اندیشیده اند و اندیشه آنها در هریک از این اصول در چه حد بوده و در هنگام ارائه عارفانه ها و کلمات قصار خود جهت گیری ذهنی آنها در راستای کدامیک از این اصول خلاقانه بیشتر بوده است.
در اینجا ابتدا به تعریف چهل اصل خلاقانه TRIZمی پردازیم و سپس در کنار هر اصل مثالها و کاربرد آن را در رابطه با عارفانه های عارفان ایرانی ارائه خواهیم کرد و در قسمت آخر نتایج این تطبیق ها را بطور آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهیم داشت.
چهل اصل نوآوری TRIZ
اصل ۱ – جداسازی
مثال ۱ :
راهِ خدای را عدد نتوان کرد [ نمی توان شمرد]
چندان که بنده است، به خدا راه است!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۲– استخراج
مثال ۱:
اگر می خواهی به خدا برسی،
دو چیز را از خود دور کن،
«کبر» و « ریا»
کبر و ریا گذار و قدم در طریق نِه
تا راه باشدت به سرِ کویِ کبریا (منصور حلاج)
مثال ۲:
روزی شیخ با یاران به درِ آسیابی رسیدند، شیخ،
اسب بازداشت و گفت:
- می دانید که این آسیاب چه می گوید؟
- می گوید:
- تصوف، این است که من دارم!
دُرشت می ستانم و نَرم باز می دهم!
و گِردِ خود، طواف می کنم!
سفر در خود می کنم، تا هر آن چه را که نباید،
از خود دور کنم! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۳:
شیخ بو سعید را پرسیدند که:
- صوفی چیست؟
گفت:
- آنچه در سر داری، بنهی،
و آن چه در کف داری، بدهی،
و آن چه بر تو آید، نجهی! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۴:
دنیا بگذاشتن،
زهدِ نَفس است!
و آخرت بگذاشتن،
زهدِ دل!
و ترکِ خود گفتن،
زهدِ جان! (منصور حلاج)
مثال ۵ :
در انسان، «لطیف» و «کثیف» هست!
و خطاب با «لطیف» است! (منصور حلاج)
مثال ۶ :
عطای معرفت،
مستلزمِ زوالِ هر آن چیزی است که،
از آنِ تو است! (منصور حلاج)
مثال ۷ :
الهی،
خلقِ تو، شُکر نعمت های تو کنند،
من، شکرِ بودنِ تو کنم، نعمت،
بودنِ تو است! ( شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۸ :
نماز کردن و روزه داشتن،
کارِ عابدان بُوَد،
اما، آفت از دل جدا کردن،
کارِ مردان بود! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۹ :
بهترین چیزها،
دلی است که
در وی، هیچ
بدی نباشد! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۱۰ :
چشنده ام، و خود،
ناپدید!
شنونده ام، و خود،
ناپدید!
و گوینده ام، و خود،
ناپدید! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۱۱ :
مردمان گویند:
- خدا و نان!
و بعضی گویند:
- نان و خدا!
و من گویم:
- خدا، بی نان،
خدا بی آب،
خدا بی همه چیز! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۱۲ :
الهی، هر چیز که از آنِ من است،
در کارِ تو کردم،
و هر چه از آنِ تو است،
در کارِ تو کردم،
تا منی از میان برخیزد،
و همه، تو باشی!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۱۳ :
- [خدای عزیز] را خواب دیدم و گفتم!
- - را به تو چه گونه است؟
گفت:
- [ خویش را بِهِل و بیا!] (بایزید بسطامی)
مثال ۱۴ :
هر اعتقاد،
که تو را ، گرم کرد،
آن را، نگه دار !
و هر اعتقاد،
که تو را , سرد کرد ،
از آن , دور باش ! ( شمس تبریزی )
اصل ۳– کیفیت موضعی
مثال ۱:
... آن خطاط،
سه گونه خط نوشتی:
- یکی او خواندی، لا غیر!
- یکی را، هم او خواندی،
هم غیر!
- یکی، نه او خواندی، نه غیر!
آن خط سوم منم! (شمس تبریزی)
مثال ۲:
حکمت بر سه گونه است:
- یکی گفتار،
- دوم کردار،
- سوم دیدار!
- حکمتِ گفتار، عالمان راست!
- حکمتِ کردار، عابدان راست!
- و حکمتِ دیدار، عارفان راست! ( شمس تبریزی)
مثال ۳:
مردمان، سه گرو اند:
یکی، نا آزرده، با تو آزار دارد!
و یکی، بیازاری، بیازارد!
و یکی که بیازاری، نیازارد!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۴ – عدم تقارن
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۵ – ترکیب‌کردن ( ادغام کردن)
مثال ۱:
جاده ها بسیارند،
اما، راه، یکی است! (منصور حلاج)
مثال ۲ :
هر که به نزدیکِ خدا،
مَرد است!
نزدِ خلق، هیچ
کودک است!
و هر که نردیکِ خلق،
مَرد است!
آن جا،
نامرد است ! ...(شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳ :
بایزد را گفتند:
- می شنویم که تو، یکی از هفت مردانی؟!
گفت:
- من هفت مردانم، همه!
اصل ۶ – جامعیت
مثال ۱:
با پژوهشی پیگیر،
در همه ی کیش ها اندیشه کردم،
آن ها را یک ریشه و تنه،
با شاخه های بسیار، یافتم!
مثال ۲:
از هر جانب که نگری خداست:
و اگر زَبَر نگری
و اگر زیر نگری
و اگر راست نگری
و اگر چپ نگری
و اگر پیش نگری
و اگر پس نگری! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۷ – تو در تو بودن
مثال ۱ :
به نور ایمان، الله جستن، چنان است که،
به نورِِِ ستاره، خورشید جستن!...
در میان جانش جوی!... (منصور حلاج)
مثال ۲:
خداوندا!
«زبان» از من بگیر و به جایِ آن «دل» عطا کن!
زیرا که می بینم آن طوطیِ خوش سخن، برای گفتن
دو سه کلمه،
همواره در کنج قفسی، گرفتار است! (منصور حلاج)
مثال ۳:
... ای خدایِ من، تو مرا از ادای شکری که باید،
عاجز می دانی!
پس بیا و در نهادِ من، خود را شکر بگزار!
شکرِ حقیقی همین است!
حمد و شکری به جز این نیست! (منصور حلاج)
مثال ۴ :
وقت،
در دلِ اانسان
چون صدف
در آغوشِ دریاست! (منصور حلاج)
مثال ۵ :
چنان که مار،
از پوست،
به درآید،
به درآمدم! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۸ – عامل تعادل و توازن
مثال ۱ :
خدای تعالی، لطفِ خویش را
برای دوستان دارد
و رحمتِ خویش،
برای عاصیان!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۹ – مقابله پیشاپیش
مثال ۱:
اندوه،
حصاری است بنده را،
از حمایتِ حق،
اَز بلاها! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
اصل ۱۰ – کنش پیشاپیش
مثال ۱ : (این مثال برعکس اصل 10 است)
چنان که از تو نماز طلب نمی کند،
پیش از وقت!
تو نیز روزی مطلب،
پیش از وقت!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
عارفانه ۲
اصل ۱۱- حفاظت پیشاپیش
مثال ۱:
جفایِ خلق،
اندر تو، اثر نکند،
پس از آن که،
حق بشناختی! (منصور حلاج)
اصل ۱۲ – هم پتانسیلی
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۱۳ – معکوس کردن
مثال ۱ :
مبالغه می کنند که :
- فلان کس , همه لطف است , لطف ِ
محض است !
پندارند که :
- کمال , در آن است !
- نیست !
آن که همه لطف باشد , ناقص است !
بلکه هم " لطف " می باید ,
و هم , " قهر " ! ... ( شمس تبریزی )
مثال ۲:
از سخن ِ او ,
خنده ام گرفت که می گوید :
- پُشتم سوی توست , معذور دار !
می گویم :
- ... پَس و پیش ِ تو ,
هر دو , یکی است ! ( شمس تبریزی )
مثال ۳ :
رقص ِ مردان ِ خدا ,
لطیف باشد , و سبک !
گویی , برگ است که بر روی ِ آب می رود !
اندرون , چون کوه .... ,
و برون , چون کاه ! ... ( شمس تبریزی )
مثال ۴ :
هر اعتقاد ,
که تو را , گرم کرد ,
آن را , نگه دار !
و هر اعتقاد ,
که تو را , سرد کرد ,
از آن , دور باش ! ( شمس تبریزی )
مثال ۵ :
زهی افترا ,
از هزار راست ,
منوّرتر ,
و خوش تر ,
و مبارک تر ! ( شمس تبریزی )
مثال ۶ :
معنی ِ " صبر " ,
افتادن نظر است , بر آخر ِ کار ! [ دور اندیشی ]
و معنی ِ " بی صبری " ,
نا رسیدن ِ نظر است به آخر ِ کار ! [ کوته بینی ] ( شمس تبریزی )
مثال ۷ :
بسوختم ,
که ساختن , در سوختن است !
خرابش کردم ,
که عمارت , در خرابی است ! ( شمس تبریزی )
مثال ۸ :
گفتن ,
جان کندن است !
و شنیدن ,
جان پروردن ! ( شمس تبریزی )
مثال ۹ :
آری ,
زهی کافران ِ مسلمان ! ( شمس تبریزی )
مثال ۱۰:
بر بعضی ,
لباس ِ فسق , عاریتی است !
بر بعضی ,
لباس ِ صلاح , عاریتی است ! ( شمس تبریزی )
مثال ۱۱ :
مطرب , که عاشق نبود ,
و نوحه گر , که دردمند نبود ,
دیگران را , سرد کند ! ( شمس تبریزی )
مثال ۱۲:
آن همه قوت تو را است ,
که از قوت ِ تو , دیگری قوت می گیرد !
چه گونه گویی که : من ضعیفم !
آری , بزرگی این باشد که , از کمال ِ بزرگی ,
خود را " ضعیف " گوید ! ( شمس تبریزی )
مثال ۱۳ :
هر چه در اوهام [ فکر و خیال ها] صورت بندد،
خدا بر خلاف آن است! (منصور حلاج)
مثال ۱۴ :
کسی که میان « کفر» و « ایمان»،
فرق گذارد، کافر است!
و کسی که میانِ « کافر» و « مؤمن»،
فرق نگذارد، کافر است! (منصور حلاج)
مثال ۱۵ :
تو را می خواهم!
تورا نمی خواهم برایِ پاداش،
اما، تو را می خواهم برایِ عذاب! (منصور حلاج)
مثال ۱۶ :
همه ی نعمت هایت که مرا می بایست،
آری، بدان رسیدم،
به جز آن نعمت که،
با « عذاب ها» مایه ی نشاط و وجدِ من است! (منصور حلاج)
مثال ۱۷ :
شیخِ ما را پرسیدند:
- مردانِ او، در مسجد باشند؟
گفت:
- در خرابات هم باشند! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۱۸ :
... حکایت نویس مباش!
چنان باش که از تو حکایت کنند!... (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۱۹ :
عصیان خلایق ار چه صحرا صحراست
در پیشِ عنایتِ تو، یک برگِ گیاست
هر چند گناه ماست کشتی کشتی
غم نیست که رحمتِ تو دریا دریاست (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۰ :
نردیست جهان، که بُردنش، باختن است!
نرٍِّادی او به نقشِ کم ساختن است!
دنیا به مَثَل چو کعبتینِ نرد است،
برداشتنش برایِ انداختن است! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۱ :
تا مدرسه و مناره ویران نشود
این کار قلندری به سامان نشود
تا ایمان کفر و کفر ایمان نشود
یک بنده حقیقتاً مسلمان نشود (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۲ :
ما با می و مستی سرِ تقوا داریم
دنیا طلبیم و میلِ عُقبا داریم
کی دنیی و دین هر دو به هم آید راست؟
این است که ما نه دین، نه دنیا داریم! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۳ :
... هر چه خلق را شاید،
خدای را نشاید،
و هر چه خدای را شاید،
خلق را نشاید!.... (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۴ :
شیخ گفت:
هزار دوست، اندک بُوَد،
و یک دشمن،
بسیار بُوَد! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۵ :
شیخ گفت:
هر چه نَه خدای را، نَه جیز [چیزی نیست]،
و هر کِه نَه خدای را، نَه کس [کسی نیست]! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۶ :
... «رحمت»، صفتِ حق است،
و «عجز»، صفتِ خلق!... (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۷ :
این تصوف:
[ عزت است، در ذلّت]
توانگری است،؛ در درویشی
خداوندی است، در بندگی
سیری است، در گرسنگی
پوشیدگی است، در برهنگی
آزادی است، در بندگی
زندگانی است، در مرگ
شیرینی است، در تلخی
هر که در این راه آید و بدین صفت نرود، هر روز سرگردان تر باشد!
(شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۸ :
منعمان دنیا، به دنیا متنعم اند،
و منعمانِ آخرت، به اندوه...
(شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲۹:
مرد باید که جگر سوخته،
خندان بُوَد!
نه همانا که چنین مرد،
فراوان بُوَد!
(شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۳۰ :
خلق،
اسیر وقت اند،
و بوالحسن، خداوندِ وقت...! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۱ :
به هستیِ او، در نگریستنم،
نیستیِ من، به من نمود!
چون نیستیِ خود، من نگریستم،
هستیِ خود، به من نمود!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۲:
گاه، بوالحسنِ اویم،
گاه، او بوالحسن من است! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۳ :
تا تو طالبِ دنیا باشی،
دنیا بر تو سلطان بُوَد
و چون از وی روی بگردانی،
تو بر وی سلطان باشی!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۴ :
چون نیستیِ خویش به وی دهی،
او نیز هستیِ خویش به تو دهد!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۵ :
ای بسا کسان که بر پُشتِ زمین می روند،
ایشان مردکان اند!
و ای بسا کسان که در شکمِ خاک خفته اند و
ایشان رندگان اند!... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۶ :
هرگز با کسی صحبت مدارید که شما گویید خدا،
و او گوید چیزِ دیگر! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۷:
... زهر خوردنِ بی حساب،
بهتر از حلوا خوردنِ با حساب! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۸ :
او در تو آویخته است،
نه تو در وی آویخته! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۳۹:
بسا کسا که به ما نزدیک است و از ما دور،
و بسا کسا که دور است از ما و به ما نزدیک! (بایزید بسطامی)
مثال ۴۰ :
زاهد گوید من چه کنم؟
و عارف گوید او چه خواهد کرد؟ (بایزید بسطامی)
مثال ۴۱ :
اگر مرا گویند چرا نکردی؟
خوش تر دارم تا بگویند چرا کردی؟ (بایزید بسطامی)
مثال ۴۲ :
... بار خدایا!
هر کس که با من بد کرده است،
و بد گفته است،
نعمتِ خویش، بر او انبوه کن!... (بایزید بسطامی)
مثال ۴۳ :
شیخ، مردی را دید که می گفت،
- عَجَب دارم از کسی که او را داند و [می شناسد] و طاعتش نکند!
- شیخ گفت:
- عجب دارم از کسی که او را داند و طاعتش کند! (بایزید بسطامی)
اصل ۱۴ – کروی ساختن
مثال ۱:
روزی شیخ با یاران به درِ آسیابی رسیدند، شیخ،
اسب بازداشت و گفت:
- می دانید که این آسیاب چه می گوید؟
- می گوید:
- تصوف، این است که من دارم!
دُرشت می ستانم و نَرم باز می دهم!
و گِردِ خود، طواف می کنم!
سفر در خود می کنم، تا هر آن چه را که نباید،
از خود دور کنم! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲ :
در طوافِ کعبه، او را می جُستم،
چون بدو رسیدم،
دیدم خانه را،
که بر گِردِ من طواف می کرد! (بایزید بسطامی)
اصل ۱۵- پویایی
مثال ۱:
عارف،
پرنده است،
و زاهد،
رونده! (بایزید بسطامی)
اصل ۱۶- عملکرد ناقص, بیش از حد یا مازاد
مثال ۱:
شیخ ابو سعید یک بار به توس رسید. مردمان از شیخ،
استدعای مجلس کردند. شیخ اجابت کرد.
بامدار در خانقاه استاد، تخت بنهادند و مردم می آمدند و می نشستند.
جندان که کسی را جای نماند. چون شیخ بر تخت شد،
مقریان[خوانندگان] قزآن برخواندند.
مُعرف [ مجریِ برنامه] برخاست و گفت:
- خدایش بیامرزد که هر کس از آن جا که هست، برخیزد و یک گام فراتر نهد!
شیخ گفت:
- وصل الله علی محمد و آله اجمعین!، و
دست بر روی فرود آورد و گفت:
هر چه ما خواستیم گفت، و جمله ی پیامبران بگفته اند، او بگفت،
[آری] خدایش بیامرزاد که هر کس از آن جا که هست، برخیزد و یک گام فراتر نهد!
چون این کلمه بگفت، از تخت فرو آمد و آن روز بیش از این نگفت! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال۲:
خواجه امام مظفر...یک روز می گفت کارِ ما با شیخ
بوسعید، همچنان است که پیمانه یِ ارزن. یک دانه
شیخ بو سعید است و باقی منم!
مریدی از آنِ شیخ.. پیشِ شیخ آمد و... با شیخ
بگفت:
شیخ گفت:
- برو و با خواجه امام مظفر بگوی که آن یک
دانه هم تویی،
ما هیچ چیز نیستیم!
مثال ۳ :
[ به ابوالحسن علی بن مردویه گفت:]
ای ابوالحسن!
از این سخنانِ من تا آن جا که دانشت می رسد
به یاد دار و آن چه را که بیرون از دانشِ توست،؛
به خودِ من برگردان و بیهوده بدان میاویز تا
گمراه نشوی ! (منصور حلاج)
اصل ۱۷ – حرکت به بعدی جدید
مثال ۱ :
اشتری , با مورچه ای , همراه شد . به آب رسیدند .
مورچه , پای باز کشید. اشتر گفت که :
- چه شد ؟!
گفت :
- آب است !
اشتر , پای در نهاد . گفت :
- بیا , سهل است ! آب تا زانوست !
] مورچه گفت [ :
- ... تو را تا به زانوست , مرا از سر گذشته است ! ( شمس تبریزی )
مثال ۲ :
این جهان , به جهانیان واهشتیم ] وانهادیم [
و آن جهان , به بهشتیان !
و قدم بر نهادیم جایی که ,
آفریده را راه نیست ! ( شیخ ابوالحسن خرقانی )
مثال ۳:
عالمان, آن گویند که شنیده باشند ,
و جوان مردان آن گویند که دیده باشند ! ( شیخ ابوالحسن خرقانی )
مثال ۴ :
مَثَل ِ من , چون مَثَل ِ دریا است , که
آن را نه عمق پدید است ,
و نه اول و آخرش پیدا است ! ( با یزید بسطامی )
اصل ۱۸- ارتعاش مکانیکی
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۱۹ – عملکرد دوره ای
مثال ۱:
بازآ بازآ هر آن چه هستی بازآ
گر کافر و گبر و بت پرستی بازآ
این درگهِ ما، درگه ِ نومیدی نیست
صد بار اگر توبه شکستی بازآ (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۲ :
دویست سال بر بوستان بگذرد،
تا گُلی چون ما،
بروید! (بایزید بسطامی)
اصل۲۰ – تداوم کنش مفید
مثال ۱:
هر که آزادی خواهد،
بگو، عبودیت، پیوسته گردان! (منصور حلاج)
عارفانه ۳
اصل۲۱- حمله سریع
مثال ۱:
حلاج گفت:
- راه به او، یک گام است!
شیخ الاسلام گفت:
- آن یک گام تویی، چون از خود در گذشتی،
به او رسیدی!
مثال ۲ :
عُمرِ من، مرا،
یک سجده است! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل۲۲- تبدیل ضرر به سود
مثال ۱ :
... با درد، چنان خو گرفته ام که،
آن را ، دوستِ خود کرده ام! (منصور حلاج)
اصل ۲۳- باز خورد
مثال ۱ :
عالمان، آن گویند که شنیده باشند،
و جوان مردان آن گویند که دیده باشند! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۲۴- واسطه و میانجی
مثال ۱ :
حدیث ِ شکستن ِ گوهر است که معشوقه گفت :
- چرا شکستی ؟
گفت :
- جهت ِ آن که تا تو بگویی : " چرا شکستی ؟" ( شمس تبریزی )
مثال ۲ :
گفت :
- نماز کردند ؟
گفت :
- آری !
گفت :
- آه !
گفت :
- نماز ِ همه ی عمرم به تو می دهم , آن
" آه " را, به من ده ! ( شمس تبریزی )
مثال ۳ :
شیخ را در نیشابور سووال کردند که :
- هیچ نشانی هست در دنیا که خداوند از
بنده , راضی باشد ؟
شیخ ما گفت که :
- هست ! بباید نگریستن ... آن بنده از
خداوند راضی هست یا نه , اگر راضی
است , خداوند هم از وی , راضی است ! ( شیخ ابو سعید ابالخیر )
مثال ۴:
کسی خدا را نشناسد،
مگر آن که خدا،
خود را بدو، بشناساند! (منصور حلاج)
مثال ۵:
ای خالقِ خلق، رهنمایی بفرست!
بر بنده یِ بی نوا، نوایی بفرست!
کارِ من بیچاره گره در گره است،
رحمی بکن و گره گشایی بفرست! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
اصل ۲۵- خدمت دهی به خود
مثال ۱:
ایام را مبارک باد از شما!
مبارک شمایید!
ایام، می آید، تا به شما مبارک شود!
ایام، می آید، تا به شما مبارک شود!
« شبِ قدر» در ما « قدر» تعبیه کرده است! ( شمس تبریزی)
مثال ۲:
آن یکی آمد که:
- معذور دار! چیزی نپخته ایم امروز!
گفتم:
- من، چیزِِ پخته تورا، چه خواهم کرد؟ ! تو می باید که پخته شوی! ( شمس تبریزی)
مثال ۳:
وقتی به شخصی گفت:
- کجا می روی؟
گفت:
- به حجاز!
گفت:
- آن جا چه کنی؟
گفت:
- خدای را طلب کنم!
گفت:
- خدایِ خراسان کجاست که به حجاز می باید شد؟!..(شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال۴ :
یک چند، تو آینه یِ من بودی،
اینک، من آینه ام! (بایزید بسطامی)
اصل ۲۶- کپی‌کردن
مثال ۱:
دلِ مؤمن، مانند آینه است،
هرگاه در آن بنگرد،
پروردگارش، متجلی شود! (منصور حلاج)
مثال ۲:
نام های خدا،
از حیثِ ادراک، نام،
و از حیثِ حق، حقیقت است! (منصور حلاج)
مثال ۳ :
... آن چنان که می نمایی، باش!
یا آن چنان باش، که می نمایی! (بایزید بسطامی)
اصل ۲۷- استفاده از جسم ارزان قیمت با عمر کوتاه به جای جسم گران قیمت و با دوام
مثال ۱ :
... خوش می داشتم اگر خدای تعالی،
همه ی ِ دنیا را لقمه ای کند و مرا دهد،
تا آن را در دهانِ سگی نهم!
تا خلق به دنیا فریفته نشود!...(بایزید بسطامی)
اصل ۲۸- تعویض یک سیستم مکانیکی
مثال ۱:
شیخ ابو سعید گفت:
- کار دیدار دل دارد، نه گفتارِ زبان!
اصل ۲۹- استفاده از ساختار پنوماتیک یا هیدرو لیک
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۳۰- پرده های انعطاف پذیر یا پوسته‌های نازک
مثال ۱:
من به شگفت اندرم،
هم از تو، هم از خودم،
ای آرزویِ آرزو کنندگان!
تو مرا به خود نزدیک کردی،
تا آن جا که پنداشتم تو،
منِ من بوده ای! (منصور حلاج)
مثال ۲:
... دیگر حجابی میانِ « من» و «او» نیست!
حتی یک لحظه!
وقتی که راحت می یابم، برای آن است که،
«بشریتِ» من، در «ربوبیتِ» او،
فنا شود!
(منصور حلاج)
عارفانه ۴
اصل ۳۱ – استفاده از متخلخل
مثال ۱ :
زبانِ گویا،
هلاکِ دل هایِ خاموش است! (منصور حلاج)
اصل ۳۲- تعویض رنگ
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۳۳- همجنس و همگن‌سازی
مثال ۱:
کسی را می خواستم از جنس ِ خود ,
که او را قبله سازم , و روی بدو آرم که از خود ,
ملول شده بودم !
تا تو , چه فهم کنی از این سخن که می گویم که :
- " از خود , ملول شده بودم " ؟!
اکنون, چون قبله ساختم ,
آنچه من می گویم , فهم کند , دریابد ! ( شمس تبریزی )
مثال ۲ :
سخن, با خود توانم گفتن !
یا هر که خود را دیدم در او ,
با او , سخن توانم گفت ! ( شمس تبریزی )
مثال ۳ :
محبوبم را به چشم دل , دیدم
گفتم : تو کیستی ؟
گفت : تو ! ( منصور حلاج )
مثال ۴ :
] عبدالله بن طاهر ازدی گوید : [
با یهودی یی در بازار بغداد ستیز می کردم . بر زبانم
گذشت و به او گفتم : ای سگ !
در این هنگام حسین بن منصور از نزد من می گذشت ,
خشمگنانه به من نگریست و گفت : سگ ِ نفس ِ خود را
به عو عو میاور ! .... ( منصور حلاج )
مثال ۵ :
کی حال ِ فتاده هرزه گردی داند ؟
بی درد کجا لذت ِ دردی داند ؟
نا مرد به چیزی نخرد مردان را ,
مردی باید که قدر ِ مردی داند ! ( ابو سعید ابالخیر )
مثال ۶:
پرسیدند که :
- تو را از مرگ , خوف ] ترس [ هست ؟
گفت :
- مُرده را خوف ِ مرگ نَبُوَد ... ( شیخ ابوالحسن خرقانی )
مثال ۷ :
توکل، آن بود که تا در شهر
کسی را داند اولی تر از خود، به خوردن،
نخورد! (منصور حلاج)
مثال ۸:
« کفر» و « ایمان»،
از لحاظ اسم، با هم فرق دارند،
وگرنه از لحاظِ حقیقت،
هیچ فرقی میان آن دو، نیست! (منصور حلاج)
مثال ۹:
[ عبدالله بن طاهر ازدی گوید:]
با یهودی یی در بازار بغداد ستیز می کردم، بر زبانم گذشت و به او گفتم: ای سگ!
در این هنگام حسین بن منصور [حلاج] از نزد من گذشت،
خشمگنانه به من نگریست و گفت: سگ نفسِ خود را به عوعو میاور!...
مثال ۱۰:
شیخ گفت:
- پیر بوافضلِ حسن را گفتند که:
- دعایی بکن، که باران می نیامد!
گفت:
- آری!
آن شب، برفی آمد بزرگ. گفتند:
- چه کردی؟
گفت:
- ترینه وا [ سردی، خورادیِ سرد] خوردم!
یعنی: من خنک ببودم، جهان خنک ببود!
( شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۱۱ :
پرسیدند که:
- تو را از مرگ، خوف هست؟
گفت:
- مُرده را خوفِ مرگ نَبُوَد ... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۳۴- ردکردن و باز سازی قطعات
مثال ۱ :
همه، یک بیماری داریم،
چون بیماری یکی بُوَد،
دارو، یکی باشد،
جمله، بیماریِ «غفلت» داریم،
بیایید تا بیدار شویم! ( شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال ۲:
اصل ۳۵- تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی یک جسم
مثال ۱ :
اگر خدای نمی فرمود:
« دوزخ را از جن و انس پُر می کنیم».
من آبِ دهانِ خویش در آتشِ دوزخ فکندم،
تا آتش بر دوزخیان، به گُل و ریحان تبدیل شود! (منصور حلاج)
اصل ۳۶ – تغییر فاز
مثال ۱ :
- سفر، پنج است:
اول، به پا!
دوم، به دل!
سوم، به همت!
چهارم، به خانه!
پنجم، در فنای نَفس!
نه تو در وی آویخته! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۳۷- انبساط حرارتی
برای این اصل مثال عرفانی یافت نشد
اصل ۳۸ – استفاده از اکسید کننده‌های قوی
مثال ۱ :
اگر ذره ای از آنچه در دلِ من است،
برکوه ها بیافتد،
کوه ها گداخته!
و اگر در روز رستاخیز در آتش روم!
آتش از من سوخته!
واگر به بهشت درآیم،
بنیانِ آن، ویران خواهد شد! (منصور حلاج)
مثال ۲ :
آتش، چنان نسوزد فتیله را،
که عداوت سوزد،
قبیله را! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۳ :
دوش، جوان مردی گفت:
«آه»!
آسمان و زمین، بسوخت!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
اصل ۳۹ – محیط بی اثر
مثال ۱ :
« آزادی» در « بی آرزویی» است! ( شمس تبریزی)
مثال ۲:
علامتِ عارف آن است که،
از دنیا و آخرت،
فارغ بُوَد! (منصور حلاج)
مثال ۳:
مردی پرسید:
- را به خدا چه گونه است؟
و جواب شنید:
- « راه»، بینِ دو چیز، یا دو کس باشد،
وقتی غیر از خدا، وجودِ دیگری نیست،
راه دیگر چه خواهد بود؟
مثال ۴:
شیخ گفت:
- هر کجا پنداشتِ [پندارِ] تو است، دوزخ
است، و هر کجا تو نیستی، بهشت است! (شیخ ابو سعید ابوالخیر)
مثال ۵:
عافیت را طلب کردم،
در تنهایی، یافتم!
و سلامت،
در خاموشی!.... (شیخ ابوالحسن خرقانی)
مثال۶ :
گرسنگی، چون ابری است،
هرگاه بنده گرسنه گردد،
بارانِ حکمت بر دلش فرو بارد! (بایزید بسطامی)
اصل ۴۰ – مواد مرکب
مثال ۱:
ما، دو روحیم، حلول کرده در یک بدن.
از این رو، دیدنِ من، دیدنِ اوست،
و دیدنِ او، دیدنِ من! (منصور حلاج)
مثال ۲ :
مرا در مقامی مدار که گویم « خلق و حق»،
یا گویم « من و تو»!
مرا در مقامی دار که در میان نباشم،
همه تو باشی! (شیخ ابوالحسن خرقانی)
نتیجه گیری:
بر اساس عارفانه های فوق از بین ۱۳۲ کلمات قصار عارفانه تعداد ۴۳ عارفانه منطبق با اصل ۱۳ (معکوس کردن) بوده که بیانگر غالب جهت گیری ذهنی عارفان است که برخلاف عادات ذهنی انسانهای معمولی بوده است.
تعداد ۱۴عارفانه مربود به اصل ۲ (استخراج) یعنی رها کردن قسمت مزاحم و پذیرش قسمت مفید بوده که باز نگرش مثبت عارفان در جهت گیری های ذهنی خود را نمایان می سازد و در مرحله سوم تعداد ۱۱ عارفانه مربوط به اصل ۳۳ یعنی همگن سازی که نشانه عدم برتری طلبی عارفان از خلق خدا بوده و همواره برای خود جایگاهی جدا از مردم قائل نبوده اند و در سایر اصول از ۱ تا ۶ عارفانه منطبق با آنها بوده است و در این نمونه گیری عارفانه ها هیچ موردی منطبق با اصول ۴، ۱۲، ۱۸، ۲۹، ۳۲، و ۳۷ مشاهده نشده است، فلذا کمترین نگرش عارفان در این اصول بوده است.
نتیجه گیری نهایی: غالب اندیشه های عرفانه چنین است:
معکوس(۱۳) ، مثبت(۲) و همگن(۳۳)
منابع: گزیده ای از کتب زیر:
۱- آنِ منی(بایزید بسطامی)، حسن مرسلوند، نشر آراسته ۱۳۸۶
۲- راه اندوه ( شیخ ابوالحسن خرقانی)، حسن مرسلوند، نشر آراسته ۱۳۸۶
۳- سر به دار خویش (منصور حلاج)، حسن مرسلوند، نشر آراسته ۱۳۸۶
۴- وافریادا( شیخ ابو سعید ابوالخیر)، حسن مرسلوند، نشر آراسته ۱۳۸۶
۵- شور شیدایی (شمس تبریزی)، حسن مرسلوند، نشر آراسته ۱۳۸۶